Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα (ΠΙΟΠ) Tsalapatas Brickworks Museum
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum N. & S. Tsalapatas in Volos is housed in the old Rooftile and Brickworks Factory of Nikolaos and Spyridon Tsalapatas. The restored industrial spaces of the Museum represent a rare example of an extant industrial complex.From the entrance, the production process follows step by step: from the locomotives, the clay wash backs and the grinding mills with the various types of presses and cutters, through the corridors of the drying chambers, up to the impressive Hoffmann kiln. Furthemore, daily life in the factory is depicted through the touching accounts of the last workers employed there.The Tsalapatas Museum presents frequently art exhibitions, conferences, educational programs, children’s events.
It’s at the South Gate in the Old Town of Volos.
10am-6pm Wed-Mon Mar–mid-Oct, to 5pm Wed-Mon mid-Oct–Feb
ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΛΙΝΘΟΚΕΡΑΜΟΠΟΙΙΑΣ Ν. & Σ ΤΣΑΛΑΠΑΤΑ (ΠΙΟΠ)
Το εργοστάσιο πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα στο Βόλο είναι κατα τη γνώμη μου ένα απο τα ωραιότερα θεματικά μουσεία της χώρας. Γιατί; Υπάρχει κάποιος που δεν του αρέσουν τα βαγονέτα, τα τούνελ, οι ατμομηχανές, η βόλτα μέσα σ’ ένα τεράστο φούρνο – τον μεγαλύτερο της Ελλάδος- ο πηλός; Απο την είσοδο κιόλας η παραγωγική διαδικασία ακολουθείτε βήμα βήμα: βαγονέτα, δεξαμενές αργίλου, τριβεία, πρέσες, κοπτήρες, ξηραντήρια, η επιβλητική κάμινος Hoffmann Έτσι ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να ανασυνθέσει την παραγωγή και να γνωρίσει το παραδοσιακό επάγγελμα του πλινθοκεραμοποιού καθώς και τις τεχνικές κατεργασίας των πρώτων υλών.
Αυτό το σπάνιο δείγμα διασωζόμενου βιομηχανικού συγκροτήματος που αποτέλεσε μία σημαντική παραγωγική μονάδα τούβλων και κεραμιδιών, με πανελλαδική εμβέλεια, καταλαμβάνει έκταση 22.000 τ.μ. απο τα οποία 7.500τ.μ στεγασμένα.
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Αλλά ας πάρουμε την ιστορία απο την αρχή γιατί έχει ενδιαφέρον. Βρισκόμαστε στις αρχές του 20ου αιώνα όταν οι αδελφοί Τσαλαπάτα, Νίκος και Σπυρέτος μετέφεραν και πουλούσαν κάρβουνα, πέτρες, ξυλεία για το χτίσιμο σπιτιών. Μια μέρα ο Νίκος πρότεινε στον αδελφό του να ανοίξουν ένα εργοστάσιο που να παράγει τούβλα και κεραμίδια μια που η πόλη τους ο Βόλος μεγάλωνε. Πήραν κι έναν καλό παλιό κεραμοποιό, τον Παπαευσταθίου κι έτσι άνοιξαν ένα μικρό εργοστάσιο στην συνοικία Παλιά. Πέρασαν περίπου δέκα χρόνια, οι δουλειές πήγαιναν καλά, τα δυο αδέλφια πήραν την απόφαση να μεγαλώσουν το εργοστάσιο. Έφεραν Βέλγο μηχανικό να φτιάξει τα σχέδια του νέου ατμοκίνητου πλιθοκεραμοποιίου τοποθέτησαν τα πιο σύγχρονα μηχανήματα για την εποχή και το 1926 εγκαινιάστηκε το νέο εργοστάσιο. – Την ίδια χρονιά γεννήθηκε ο γιός του Νίκου, Άρης Τσαλαπάτας (1926-2012) ο αείμνηστος Βολιώτης μηχανικός –
Το εργοστάσιο μεγάλωνε και οι είκοσι εργάτες άντρες και γυναίκες έγιναν εκατόν είκοσι κι ύστερα διακόσιοι είκοσι. Δούλευαν μέσα στην λάσπη και την μουτζούρα αλλά ήταν ευχαριστημένοι γιατί τα αφεντικά τους πλήρωναν καλά και νοιάζονταν για την εργατιά. Τα μεσημέρια του χειμώνα μαζεύονταν γύρω απο την σόμπα να ξαποστάσουν, να πούνε μια κουβέντα όλοι μαζί, άπλωνε ο καθένας την πετσέτα του στο τραπέζι και το φαγητό γινόταν το φαγητό όλων.
Η παραγωγή κεραμιδιών και τούβλων είχε μεγαλώσει πλέον έκαναν εξαγωγές (1934), η πρώτη ύλη όμως δεν έφτανε, οι ιδιοκτήτες ήταν προβληματισμένοι Δεν ήξεραν που να βρούν καλής ποιότητας αργιλόχωμα, μέχρι που κάποιος τους είπε ότι στο Διμήνι τον προιστορικό οικισμό που βρισκόταν 5χλμ μακριά βρέθηκαν πήλινα αγγεία, κουτάλες, ακόμα και σπίτια απο πηλό. Αμέσως πήγαν στο Διμήνι να αγοράσουν γη, έφτιαξαν και σιδηροδρομική γραμμή, σε λίγο καιρό τα βαγονέτα γέμιζαν αργιλόχωμα, το οποίο αμέσως μεταφερόταν στο εργοστάσιο. Αφού το καθάριζαν απο τις πέτρες και το χώμα το ανακάτευαν με νερό κι ύστερα το έριχναν μέσα σε χαμηλές δεξαμενές στην αυλή του εργοστασίου. Τις δεξαμενές αυτές οι εργάτες τις αποκαλούσαν “τηγάνια” – είναι αυτές που βλέπουμε στην αυλή του εργοστασίου οι περισσότερες είναι καλυμμένες με γρασίδι, δυο τρείς όμως έμειναν ανοιχτές για να μπορούμε να κατανοήσουμε πως γινόταν ο καθαρισμός του αργίλου- η άργιλος καθόταν κάτω κάτω ενώ επάνω έμενε το νερό, καθώς ο ήλιος ζέσταινε την άργιλο, το νερό εξατμιζόταν κι έμενε καθαρή. Μετά την έκοβαν σε μεγάλα κομμάτια, την φόρτωναν σε μικρά βαγονέτα και την μετέφεραν στο πατάρι του μύλου.
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Steam engines, The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas, Volos, Greece
Steam engines. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas, Volos, Greece
Electric switchboard Steam engines. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas, Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas, Volos, Greece
Drying chambers. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Drying chambers. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Drying chambers. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Ηταν μια δουλειά κοπιαστική γι αυτό και οι αδελφοί Τσαλαπάτα αποφάσισαν να αγοράσουν ειδικά μηχανήματα. Το αργιλόχωμα καθαριζόταν γρήγορα πια χωρίς την βοήθεια του νερού, ο σπαστήρας έσπαζε τους βόλους χώματος, τα τριβεία τρίβανε το χώμα να γίνει ψιλό και τα κόσκινα το κοσκίνιζαν. Το καθαρό χώμα μεταφερόταν με ταινία στο πατάρι του μύλου. Ο μύλος ήταν ένας στρογγυλός κάδος με δυο μεγάλες ρόδες που στην ουσία έκανε την δουλειά του μίξερ. Ένας εργάτης έριχνε στο μύλο άργιλο και νερό μέχρι να γίνει πηλός. Ο πηλός πήγαινε στις πρέσες τούβλων και κεραμιδιών για να πάρει το κατάλληλο σχήμα και την μορφή τούβλου/κεραμιδιού. Μετά, τούβλα και κεραμίδια μπαίναν στα ξηραντήρια για 10 μέρες περίπου να στεγνώσουν. Κι αφού στέγνωναν οι εργάτες τα μετέφεραν στο καμίνι στην περίφημη κάμινο Hoffmann.
Η κάμινος Hoffmann 1858 (Friedrich Hoffmann Γερμανός μηχανικός) αποτελείται από κλειστό κυκλικό ή ελλειψοειδή θάλαμο καύσης, σε σχήμα στοάς χωρισμένης σε διαμερίσματα. Στον θάλαμο καύσης, το μέτωπο της φωτιάς κινείται συνεχώς προς μία κατεύθυνση και ψήνει τα τούβλα ή τα κεραμίδια που βρίσκονται τοποθετημένα στο αντίστοιχο διαμέρισμα. Τα άψητα, νωπά προϊόντα προθερμαίνονται όσο πλησιάζει κοντά τους η φωτιά, ενώ τα ήδη ψημένα κρυώνουν σταδιακά όσο η φωτιά απομακρύνεται από αυτά. Έτσι η θερμότητα αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο και η λειτουργία είναι διαρκής, αφού στο σημείο που βρίσκεται πιο μακριά από τη φωτιά και έχει κρυώσει οι εργάτες μπορούν να πάρουν τα ψημένα προϊόντα και να τοποθετήσουν νέα. Ο κύκλος όπτησης, δηλαδή ο χρόνος ψησίματος για κάθε νέα παρτίδα προϊόντων, διαρκεί 5-12 μέρες, ανάλογα με το μέγεθος του φούρνου.
Η κάμινος Hoffmann της Πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα είναι μια απο τις ελάχιστες διατηρημένες στην Ευρώπη, κατασκευάστηκε το 1924-26 σύμφωνα με την τεχνολογία της εποχής. Είχε περίπου 17 μέτρα πλάτος και 52 μήκος και χωριζόταν σε 20 διαμερίσματα. Καλύφθηκε εσωτερικά από πυρίμαχα τούβλα, παραγωγής του εργοστασίου.Η κάμινος, προκειμένου να περιοριστούν οι θερμικές απώλειες και να προστατεύεται από τις καιρικές συνθήκες, περιβλήθηκε σύντομα από εξωτερικό κτήριο, που της έδωσε τη χαρακτηριστική όψη, την οποία βλέπουμε σήμερα.
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffmann kiln. The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln.The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Hoffman kiln The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
The Rooftile and Brickworks Museum Tsalapatas in Volos, Greece
Σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας της Πλινθοκεραμοποιίας Τσαλαπάτα, από το 1926 μέχρι το 1978, ο φούρνος σταμάτησε να «καίει» μόνο δύο φορές: στην περίοδο της Κατοχής και στους σεισμούς του 1956. Στην ακμή της λειτουργίας του, η εγκατεστημένη ισχύς του εργοστασίου ανερχόταν στους 300 ίππους και το προσωπικό του στα 250 άτομα. Η ετήσια παραγωγή έφτανε τα 8-9 εκατομμύρια τεμάχια διαφόρων τύπων. Στη δεκαετία του ’ 60 με την διαθέσιμη πλέον ηλεκτρική ενέργεια αγοράστηκαν ηλεκτροκίνητα μηχανήματα επεξεργασίας της πρώτης ύλης και παραγωγής από την Ιταλία, ενώ το προσωπικό μειώθηκε στα 80 άτομα. Το 1975, το πλινθοκεραμοποιείο διέκοψε οριστικά την λειτουργία του, λόγω του ανταγωνισμού της ευρωπαϊκής αγοράς και των συσωρευμένων οικονομικών υποχρεώσεων.
Το 1995 στο πλαίσιο του προγράμματος URΒΑΝ, ο Δήμος Βόλου αγόρασε το συγκρότημα, ενώ στο διάστημα 1998-2001 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αποκατάστασης των κτηρίων από τη Δημοτική Επιχείρηση Μελετών Κατασκευών Βόλου (ΔΕΜΕΚΑΒ), με σκοπό τη δημιουργία ενός πολιτιστικού Πολυχώρου. Το 2004 το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς ανέλαβε να δημιουργήσει, στους χώρους του κυρίως εργοστασίου (5.000 τ.μ), ένα πρότυπο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας και να το συμπεριλάβει στο Δίκτυο Θεματικών Τεχνολογικών Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ). Την αρχιτεκτονική μελέτη ανέλαβε το αρχιτεκτονικό γραφείο Γιάννη Κίζη
Απο το 2006 το Εργοστάσιο Τσαλαπάτα «λειτουργεί» ξανά ανοίγοντας τις πύλες του στο κοινό, τον Νοέμβριο του 2006 μάλιστα παρουσιάστηκε η έκθεση φωτογραφίας μου, “Στιγμή η απόλυτη συνθήκη” Η μόνιμη έκθεση πλαισιώνεται από μακέτες και πλούσιο εποπτικό υλικό ενώ ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα και εκδηλώσεις διασφαλίζουν, για το κοινό, την άμεση επαφή του με όλα τα στάδια της παραγωγής τούβλων και κεραμιδιών.
The rooftile and brickworks Museum Tsalapatas
Το Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας οργανώνει εκπαιδευτικά προγράμματα με παιχνίδια και δραστηριότητες, για σχολεία και ομαδικές επισκέψεις, όπως το πρόγραμμα «Χτίζοντας τούβλα και κεραμίδια», όπου τα παιδιά παίζουν με μικρογραφίες των μηχανημάτων του εργοστασίου. Μην λησμονήσετε να αγοράσετε απο το πωλητήριο του μουσείου, το ξύλινο κουτάκι με όλα τα υλικά για να φτιάξετε ένα κανονικό σπιτάκι με τούβλα και κεραμίδια!
Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα
Νότια Πύλη, 38334 Βόλος Τηλ.: 24210 29844,
