Τσαρούχι με ιστορία
Tsarouchi with a story.
“Here we save the tradition,” says Elias Kogias in his workshop that overlooks Lake Plastiras …… .. … he is one of the few remaining creators of tsarouchia and gourootsourouhas in Greece, here explains how the famous Greek tsarouchias are made.
In the village of Kastania, on the slopes of Itamos, he often works at night making the tsarouchia, which are worn by the members of the Presidential Guard, the Evzones.
Τσαρούχι με ιστορία
«Εδώ σώζουμε την παράδοση», λέει ο Ηλίας Κόγιας .……..… ένας απο τους ελάχιστους εναπομείναντες δημιουργούς τσαρουχιών και γουρουνοτσάρουχων στην Ελλάδα.
Το εργαστήριο του Ηλία, βρίσκεται σήμερα στην ίδια θέση με το εργαστήριο του παππού του. Στην Καστανιά του νομού Καρδίτσας ένα όμορφο χωριό, κτισμένο στις πλαγιές του Ίταμου μέσα στα έλατα με θέα την λίμνη Πλαστήρα. Εδώ δουλεύει πολλές φορές και την νύχτα φτιάχνοντας τα περίφημα τσαρούχια της Προεδρικής Φρουράς τα λεγόμενα γιαννιώτικα.
Η λέξη προέρχεται από το τουρκικό «τσαρίκ» (carik).”Σήμερα το τσαρούχι φτιάχνεται με δικό του πατρόν, τα λεγόμενα στάμπο όπως τα λέμε. Αρχικά κόβουμε το δέρμα, έπειτα το βάζουμε στο νερό να μαλακώσει.Το τσαρούχι αποτελείται από τέσσερα δερμάτινα τεμάχια την «πατωσιά» (ή σόλα) τα δύο πλάγια και στην άκρη του τη «μύτη» η οποία είναι μονταρισμένη και καλύπτεται με πλούσια, μάλλινη φούντα, σε χρώμα μαύρο.Εξακόσιες βελονιές απαιτούνται για το κάθε ζευγάρι και εκατόν είκοσι καρφιά. Εξήντα καρφιά σε κάθε σόλα.” μου εξηγεί. Τα καρφιά παράγουν και τον χαρακτηριστικό ήχο που ακούμε κατά τον βηματισμό ενός εύζωνα στην αλλαγή φρουράς και στις παρελάσεις. Το κάθε τσαρούχι ζυγίζει τρία κιλά και για να κατασκευαστεί ένα ζευγάρι απαιτούνται πέντε ολόκληρες ημέρες γι αυτό «αντέχουν» στον χρόνο.. Τα υλικά είναι όλα ζωικά γνήσια, ανθεκτικό δέρμα ακόμη και η φούντα είναι από μαλλί. Μάλιστα, κάποτε έκρυβαν σε αυτές μικρά κοφτερά αντικείμενα που θα μπορούσαν να τραυματίσουν τον εχθρό. Τα τσαρούχια αποτελούν σύμβολο της εθνικής εξέγερσης του 1821, το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα, ενώ το μαύρο το πένθος.
Εκτός από τα τσαρούχια οι αδελφοί Κόγια κατασκευάζουν υποδήματα από ακατέργαστο δέρμα χοίρου τα λεγόμενα “γουρουνοτσάρουχα”. Φτιάχνονται από ενιαίο κομμάτι δέρματος που αναδιπλώνεται και συγκρατείται στο πόδι από ιμάντες από το ίδιο δέρμα εξασφαλίζοντας άνετο βάδισμα σε ανώμαλα εδάφη.
Η ιστορία του ονόματος Κόγια ξεκινά το 1910 εδώ στην Καστανιά. Απο τον Αντώνιο Κόγια – παππού του Ηλία και του Παύλου Κόγια – ο oποίος χάρη στην εξαιρετική του τέχνη έγινε γνωστός και πέρα από τα όρια της Θεσσαλίας.
Φανταστείτε ότι η Καστανιά τα χρόνια εκείνα ήταν Κεφαλοχώρι με πολλά εργαστήρια τσαρουχιών, ραφτάδων, σιδεράδων, εμπόρων, με σχολείο όπου φοιτούσαν πάνω από διακόσιοι μαθητές. Ήταν επίσης και πέρασμα των Σαρακατσαναίων από και προς τα χειμαδιά των Αγράφων.
Τον Αντώνιο Κόγια διαδέχθηκε ο γυιός του Ευάγγελος ο οποίος το 1971 μετέφερε το εργαστήριο του στην Καρδίτσα για τον λόγο ότι ο κόσμος σιγά σιγά έφευγε απο τα χωριά για τα αστικά κέντρα. Ο μπάρμπα Βαγγέλης είχε το εργαστήριο του στην οδό Κουμουνδούρου όπου επισκεύαζε υποδήματα και που και που κατασκεύαζε και κανένα ζευγάρι τσαρούχια καθόσον μόνο ελάχιστοι πλέον τα φορούσαν. Αργότερα ασχολήθηκε και με το εμπόριο υποδημάτων μέχρι το 1980 όταν διάφοροι χορευτικοί σύλλογοι άρχισαν σιγά σιγά να τα ζητούν και η δουλειά της κατασκευής των τσαρουχιών αυξήθηκε αισθητά.
Στο εργαστήριο βλέπουμε παλαιά τσαγκαράδικα εργαλεία, καλαπόδια, στάμπα και παλαιές μηχανές. Το έμβολο είναι κατασκευής 1835 της Αγγλικής εταιρίας HOVER και λειτουργεί ακόμα. Σήμερα το εργαστήριο κατασκευάζει τσαρούχια, γουρουνοτσάρουχα, γυναικεία με μπαρέτα και δετά, παντούφλες νησιώτικες, ανδρικά δετά χορού, σελάχια καθώς επίσης και στιβάνια κρητικά και ποντιακά. Με τις οδηγίες παλαιών κρητικών μαστόρων τα στιβάνια που κατασκευάζει σήμερα το εργαστήριο δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από εκείνα των καλών μαστόρων της Κρήτης. την πρωτοκαθεδρία όμως έχουν τα τσαρούχια.
Και βέβαια χρησιμοποιούμε εκφράσεις όπως:
«έγινε η γλώσσα μου τσαρούχι», κάτι που υποδηλώνει ότι η γλώσσα έγινε σκληρή σαν τσαρούχι σε περιπτώσεις δίψας,
«μπήκε με τα τσαρούχια» σε προσωπικές επιτυχίες.
«βγήκε με τα τσαρούχια», παμψηφεί.
Γύρω απο την Καστανιά, η εξερεύνηση της Λίμνης Πλαστήρα εκτός απο τα μοναδικά τοπία κρύβει πολλές μυστικές ομορφιές όπως ο νερόμυλος του Κούτρα στο Ανθοχώρι, το καφενείο “Χρυσή καρδιά” του Παντελή Φλώρου που πράγματι έχει χρυσή καρδιά, ο βοσκός με την κόρη του στο Μπελοκομίτη….αξίζει να τις ανακαλύψετε.
Τζούλια Κλήμη
